HISTORIA SZKOŁY w UWIELINACH

 

„Dzieciństwo ten wielki ląd – z którego każdy z nas wyszedł.”

 

(Antoine de Saint – Exupery)

 

Dzieciństwo nieuchronnie związane jest z nauką. Każdy z nas wraca wspomnieniami do pierwszej w swoim życiu szkoły. Pamiętamy pierwszego nauczyciela, pierwszą piątkę, pierwszy kleks w zeszycie .

Życie zaciera fakty, jednak wspomnieniami wracamy do tego co pierwsze.

W związku z tym serdecznie zapraszamy do wspomnień. Nasza kronika przypomni Państwu historię szkoły i zapozna z tym co w niej nowe.

Zapraszamy Serdecznie!!!!

 

CZĘŚĆ 1

 

Uwieliny od zarania do dnia dzisiejszego

 

1. Najstarsze dzieje

Nazwa miejscowości Uwieliny pochodzi najprawdopodobniej od dziedzica Jezona Wielińskiego, o którym wzmianka znajduje się w „Kronikach Sądowych Czerskich”, wydanych przez Tadeusza  Lubomirskiego.

W roku 1540 Uwieliny płaciły podatek od 2 łanów i pół ćwierci, Wola Uwielińska od ćwierci.

„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” mówi o Uwielinach Szlacheckich i Duchownych, leżących 14 wiorst od Warszawy w powiecie grójeckim, gmina Wągrodno, parafia Prażmów. Przez Uwieliny przepływa rzeczka Zielona .

Uwieliny Szlacheckie miały w 1827 roku 14 domostw i 118 mieszkańców. Uwieliny Duchowne w tymże roku zamieszkiwało 96 mieszkańców w 11 domostwach .

W roku 1877 folwark Uwieliny Szlacheckie posiadał 602 morgi (całość folwarku). Ziemia orna i ogrody zajmowały 392 morgi, łąki – 101 mórg, las -  51 mórg, nieużytki 34 morgi. Budynki murowane – folwark – 1, budynki drewniane – 17, wiatrak – 1.

Wieś Uwieliny Szlacheckie liczyła 9 osad włościańskich, było to 20 mórg.

Uwieliny Poduchowne  była to wieś rządowa mająca około 600 mórg folwarcznych i przeszło 200 mórg włościańskich.

Nazwy Uwieliny Duchowne i Uwieliny Poduchowne pojawiały się na mapach jeszcze w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku. (patrz dokument nr1)

Szukając korzeni tych nazw należy zwrócić uwagę na ukaz z 14XII 1865 roku o urządzeniu duchowieństwa świeckiego rzymskokatolickiego.

W związku z ukazem wszelki majątek nieruchomy i kapitały należące do tegoż duchowieństwa i do instytutów duchownych (probostw, kapituł, kościołów parafialnych, seminariów, konsystorzy) przeszły na rzecz skarbu. Stąd nazwy Uwielin – Duchowne i Poduchowne.

Powszechny spis ludności z dnia 30 września 1921 roku nie uwzględniał już Uwielin Duchownych i Poduchownych, pojawiają się natomiast Uwieliny Nowe i Uwieliny Stare, nie ma także wzmianki o folwarku i majątku. Opierając się na relacji  Wacława Kędziorka, mieszkańca wsi Kędzierówka, wiemy, że około roku 1900 majątek został zlicytowany, a siedlisko – drewniany dworek i murowany folwark nabył  Konopka.

Uwieliny Nowe – wieś i Uwieliny Stare – wieś, liczyły łącznie 41 budynków mieszkalnych i 275 mieszkańców, w tym 141 mężczyzn i 134 kobiety. 273 mieszkańców było wyznania rzymsko-katolickiego, innego 2 osoby .Wszyscy mieszkańcy  Uwielin byli narodowości polskiej.

 

 

2. W latach II RP

W latach trzydziestych parafia Prażmów, do której należała miejscowość Uwieliny liczyła około czterech i pół tysiąca parafian , była duża jak na wiejską jednostkę administracyjną  dekanatu grójeckiego. Możemy wierzyć księdzu Brajczewskiemu, gdy informuje swoich „ukochanych w Chrystusie parafian”, że 1934 roku nie zdąży objechać wszystkich rodzin. Wystarał się więc o pomocnika. „Tym pomocnikiem był kalendarz”. Ksiądz Brajczewski, swoim kalendarzykiem, nie aspiruje do miana badacza przeszłości Prażmowa jak pisze Remigiusz Matyjas w książce „Smak

XX wieku”. Sięga tylko do „Księgi sądowej ziemi czerskiej”, do opublikowanego pamiętnika Ulryka von Werduma i do kilku kościelnych akt wizytacyjnych. Ksiądz Brajczewski na kilku stronicach kalendarzyka daje ledwie wyciąg ważniejszych faktów . Liczy się jednak idea: „Trzeba znać swój rodowód”.

W kalendarzyku znajdujemy informacje o szkołach powszechnych i organizacjach działających na terenie parafii.

W okresie tym funkcjonowała Jednoklasowa Szkoła Powszechna w Nowym Prażmowie. Otwarta w dniu 3 stycznia 1923 roku. Budynek murowany, postawiony w 1924 roku kosztem wsi, staraniem  Józefa Plewickiego, ówczesnego kierownika.  W czterech oddziałach uczyło się 114 dzieci. Kierowniczką od roku 1927 była Jadwiga Kwapiszewska.

Kolejną szkołą, o której pisze ksiądz Bolesław Brajczewski byłaSzkoła Powszechna w Gościeńczycach, powstała w 1918 roku staraniem  Józefy Tęczyńskiej, ówczesnej właścicielki miejscowości Gościeńczyce. W roku 1927 kosztem miejscowych gospodarzy postawiono dom drewniany na szkołę. W 1932 roku szkoła ta zostaje powiększona, gdyż w Żyrówku wynajęto lokal na drugą klasę. Kierowniczką szkoły była Emilia Przeobrażeńska od 1928 roku, a nauczycielem  Mieczysław Stępiński. W Gościeńczycach uczyło się wówczas 72 dzieci, a w Żyrówku 68, razem w pięciu oddziałach 140.

W okresie tym funkcjonowała także w parafii Prażmów Trzyklasowa Szkoła Powszechna w Wągrodnie, otwarta w 1915 roku, lekcje odbywały się, w wynajęty budynku. Kierownikiem od roku 1931 był Leśniewski, a nauczycielkami, Władysława Leśniewska i Bronisława Tokajowa. W sześciu oddziałach tej Szkoły uczyło się razem 232 dzieci.

Najstarszą placówką oświatową działającą w obrębie parafii była Czteroklasowa Szkoła Powszechna w Uwielinach, powstała w 1878 roku jako szkoła elementarna. W 1916 roku stała się szkołą powszechną, a w roku 1926 została przekształcona na dwuklasową. W roku 1934 miała sześć oddziałów. Kierowniczką była Maria Czapiżanka a nauczycielami  Anna Tryźnianka, Jan Michalski i Leopold Majewski. W roku 1934 w uwielińskiej szkole uczyło się 238 dzieci.

Szkolnictwem w parafii opiekował się Dozór Szkolny, który odbywał zebrania  w lokalu Urzędu Gminy w Wągrodnie.

Członkami Dozoru w roku 1934 byli - Prezes Tadeusz Korybut – Daszkiewicz, Zastępca Prezesa Ks. Proboszcz Bolesław Brajczewski oraz Jan Cegłowski, Maria Czapiżanka, Jan Leśniewski, Marian Białecki, Jan Nowak, Filip Gieleciński.

Budżet szkolny na rok 1933/4 uchwalono na sumę 7500 zł.

W Parafii jak zapisano w Kalendarzyku funkcjonowało Zgromadzenie Trzeciego Zakonu, powstałe staraniem Ks. Kan. Franciszka  Choińskiego, założone w dniu 8 października 1922 roku przez O. Zenona Gorlickiego, Gwardiana OO. Kapucynów w Nowem Mieście. Liczyło w roku 1934  82 członków. W każdy pierwszy piątek miesiąca odprawiane było nabożeństwo w intencji członków. Wizytację kanoniczną przeprowadził ś.p. O. Benjamin Zontag, Kapucyn z Warszawy, w dniu 9 kwietnia 1930 roku.

Bractwo Żywego Różańca, liczyło 32 kółka, z tych niestety zaledwie połowa czynnych. Każde kółko miało swojego św. Patrona lub Patronkę. Dzień św. Patrona był uroczystością dla całego kółka, odprawiane było nabożeństwo, wszyscy członkowie kółka starali się przybyć do kościoła, przystąpić do Sakramentów św., wysłuchać mszy św. i nauki oraz polecić się opiece św. Patrona. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca odprawiano  sumę adoracyjną, poczym odbywało się zebranie zelatorek, które otrzymywały pisemka dla swoich kółek i mogły  skorzystać z biblioteki parafialnej.

Akcja Katolicka została zorganizowana staraniem Ks. Kan. Franciszka Choińskiego w dniu 17 czerwca 1928 roku, liczyła 40 mężczyzn i 70 kobiet.

W roku 1928 powstał pierwszy zastęp Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej Żeńskiej.  Był to zastęp dziewcząt z Uwielin , które posiadały własny sztandar, uczestniczyły w konkursie kukurydzianym z doskonałym wynikiem. W 1929 roku przeprowadzony był kurs szycia. W roku 1931 powstał zastęp Młodzieży Żeńskiej  w Prażmowie, a w następnym roku  - 1932 przeprowadzony był kurs gospodarstwa domowego. W roku 1933 powstał oddział S.M.P. Żeński we wsi Żyrowie. W roku 1934 wszystkie druhny  wzięły udział w wystawie robót ręcznych w Grójcu, uzyskując dyplom uznania i dwie nagrody. Stowarzyszenie liczyło 45 druhen, urządzało przedstawienia, akademie, uczestniczyło w procesjach i obchodach świąt narodowych, przystępowało  wspólnie do Sakramentów św., ćwiczyło się też w śpiewie chóralnym. „Pod opieką Najświętszej, Niepokalanej Panienki, swej Patronki pragnęło służyć Bogu i Ojczyźnie”.

Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej Męskiej, zostało zorganizowane w listopadzie 1931 roku, a w roku 1933 przybył zastęp we wsi Żyrowie. Zastęp brał udział w konkursie buraczanym, urządzał przedstawienia, czcił swojego patrona św. Stanisława Kostkę.

Kółko Ministrantów zorganizowane zostało w Parafii w roku 1932, początkowo liczyło 14 członków. Ksiądz Bolesław pisał o nich: „ Niech Pan Jezus mile spogląda na tę gromadkę najbliżej na stopniach ołtarza klęczącą i niech raczy spośród nich wybierać przyszłych kapłanów.

Oprócz tych organizacji działało w Parafii Bractwo Trzeźwości, a także chór kościelny, któremu brakowało wówczas bardzo instrumentu do nauki śpiewu. Dość liczny był zastęp panien w bieli.  Nie brakowało i tych najmniejszych, sypiących na procesji kwiatkami.  Ksiądz proboszcz, jak wynika z kalendarzyka, cieszył się z działalności organizacji parafialnych. Podsumowując pracę Parafii stwierdził „Należy tylko czuwać, aby na terenie parafii nie powstały jakieś organizacje niepewnego kierunku i ducha, stojące z dala od Kościoła, a tem bardziej  wrogo wobec kościoła usposobione. Czuwajmy, aby nieprzyjaciel nie zasiał wśród nas  kąkolu”.

Kalendarium zawarte w Kalendarzyku ks. Bolesława Brajczewskiego

- Wniebowzięcie Matki Bożej  - 15 sierpnia. Parafianie księdza Brajczewskiego obchodzili rocznicę zwycięstwa nad bolszewikami w 1920 roku nazywane przez proboszcza „Cudem nad Wisłą” od 1923 roku Święto Żołnierza Polskiego.

- Święto Królowej Korony Polskiej – sięgało swoją genezą  kultu Matki Bożej Częstochowskiej i ślubów lwowskich 1656 roku.

- Konstytucji 3 Maja - w tym dniu nie miały końca nabożeństwa, festyny,  zabawy taneczne i sportowe.

- Rocznica Odzyskania Niepodległości obchodzona przez ks. Brajczewskiego  i jego parafian 11 listopada.

Ochotnicza  Straż Ogniowa w Uwielinach  powstała w roku 1928 , założycielem był Józef Plewicki, ówczesny kierownik szkoły. Następnie obowiązki  prezesa objął  Ludwik Gomółka, a komendantem został Leopold Majewski. Członków w pełnym umundurowaniu było 17, posiadali sikawkę, beczkę i wybudowaną około roku 1934 remizę strażacką .

3. Czasy współczesne

Uwieliny oddalone są od Prażmowa o 11 kilometrów. Mieszkańcy Uwielin i okolicznych wiosek mieli bardzo daleko do kościoła w Prażmowie. Szczególnie odczuwały to dzieci ze szkoły. Kolejni proboszczowie  rozumieli swoich parafia i wyrażali zgodę na odprawianie nabożeństw w kaplicy w Uwielinach .

Podczas II wojny u państwa Błaszczyków mieszkał ksiądz Burzyński, który odprawiał msze w uwielińskiej kaplicy. Jeszcze przed wojną siostry rezydujące w bursie przeniosły się do Warszawy, a budynek z kaplicą przejęło leśnictwo.

W roku 1947 budynek z kaplicą spłonął. Ludzie uratowali wszystko co było w kaplicy wraz z szatami liturgicznymi. Mieszkańcy udali się do księdza proboszcza do Prażmowa, ażeby pozwolił na budowę kaplicy .

Po długich staraniach ksiądz proboszcz zwrócił szaty liturgiczne i potrzebne do mszy św. akcesoria. Stanisław Bartoszewski  przyjął szaty liturgiczne i w każdą niedzielę odbywała się u niego w domu msza święta. Zgłosili się ofiarodawcy terenu pod budowę kościoła, byli to: Błaszczyk Helena, Ciborek Aleksander i Wichowska Franciszka.

Pierwsze wejście na plac kościelny było to przeniesienie krzyża pamiątkowego, pod którym Niemcy zebrali mężczyzn i wywieźli ich do Treblinki. Tylko jeden z nich wrócił, był to Ryszard Gieleciński .

Pod pamiątkowym krzyżem ksiądz Niewczas  wygłosił kazanie, którym zjednoczył ludzi i tego dnia pod krzyżem ludzie dali pierwsze ofiary, były to pieniądze i złote obrączki.

Władze powiatowe nie chciały się zgodzić na budowę kaplicy i bardzo ją utrudniały. Konstrukcja drewniana została wykonana po kryjomu. W 1957 roku zaczęły się wezwania na tzw. powiatówkę. Nikogo nie aresztowano, gdyż była to zbyt duża ilość osób. Kościół został obity deskami. Ksiądz obawiając się aresztowania poradził ludziom, aby siłą wprowadzili go do kościoła. Tak  się też stało,  mężczyźni zagrodzili drogę furmance, którą jechał i ksiądz został wprowadzony do kościoła. Wówczas odprawiono pierwszą mszę świętą. Kolejni księża  będący wikariuszami Parafii Prażmów przyjeżdżali odprawiać msze, byli to:

ks. Urbanek, ks. Nowak, ks.Sikorski  i ksiądz Zygmunt Prokop.

W 1966 roku został erygowany rektorat  przynależny do Parafii Prażmów. W 1976 została erygowana Parafia Kędzierówka.

Pierwszym proboszczem został ksiądz Zygmunt Prokop. Dzięki niemu powstała lepsza droga i cmentarz. W dniu 6 kwietnia 1999 roku dokonano rozbiórki kościoła. 10 marca 1999r. rozpoczęto budowę nowego kościoła. 18 maja 1999 roku został wmurowany kamień węgielny.  Pierwsza msza św. w obecnym kościele odbyła się w dniu 10 października 1999 roku.

4. Ludność i podział terytorialny

Obecnie miejscowość Uwieliny rozciąga się na powierzchni 331,7ha.

Liczba mieszkańców zameldowanych .

 

wiek                                  mężczyźni                 kobiety

 

0 – 6  lat                                   14                            27

7 – 15 lat                                  29                            44

16 – 19 lat                                16                            10

20 – 65 lat                                127                          _

20 – 60 lat                                  _                            132

pow. 65 lat                                16                            _

pow. 60 lat                                 _                             33

razem :           202           +             246     =  448 osób

Źródło: dane zaczerpnięte z Urzędu Gminy w Prażmowie, stan na dzień 30 kwietnia 2000 roku.

Podział terytorialny – Uwieliny

• 1867 – 1952  - powiat grójecki, gmina Wągrodno

 

• 1 VII 1952 – 31 V 1975 – powiat piaseczyński

 

• 1952 – zmiana nazwy gminy na Wola Wągrodzka

 

• koniec 1954 – likwidacja gmin

 

• od 1955 – gromady do 31 XII 1972; Gromada Uwieliny

 

• 1 I 1973 Urząd Gminy w Prażmowie  z siedzibą w Woli Prażmowskiej

 

• 1 I 1999 – województwo mazowieckie, powiat piaseczyński, gmina Prażmów

Na terenie Uwielin znajduje się Szkoła Podstawowa i Publiczne Gimnazjum.

Podstawowym źródłem utrzymania ludności zamieszkującej gminę Prażmów było i jest rolnictwo. Jednak na przestrzeni lat można zauważyć zmniejszający się odsetek ludności utrzymującej się z rolnictwa. Dotyczy to w szczególności okresu po 1945 roku. W roku 1950 w gromadzie Uwieliny na 100 ha z rolnictwa utrzymywało się 57,7 osób, czynnych zawodowo. W 1960 odpowiednio 49,5 a w 1966  37,9 osób.

 

ciąg dalszy nastąpi……

 

opracowała:  Mirosława Masłowska

 

współpraca:  Marta Bucholc